1968-'69 കാലത്താണ് ഞാൻ പ്രബോധനം വാരികയുടെ വരിക്കാരിയാവുന്നത്. 'ഗ്രാമത്തിൽ നിന്നൊരു ബാലൻ' എന്ന പേരിൽ ഒരു ആത്മകഥയുടെ വിവർത്തനം തുടർച്ചയായി പ്രബോധനത്തിൽ അന്ന് വന്നു കൊണ്ടിരുന്നു. അതാണ് ആദ്യമായി വായിച്ചത്. പിന്നീടങ്ങോട്ട് പ്രബോധനം എന്റെ ഉറ്റ ചങ്ങാതിയായി. ആദ്യമാദ്യം വായിച്ചാൽ മനസ്സിലാകുന്ന ചില പംക്തികൾ മാത്രമാണ് സ്ഥിരമായി വായിച്ചുകൊണ്ടിരുന്നത്.

നാളുകൾ പിന്നിട്ടപ്പോൾ പ്രബോധനത്തെ കാത്തിരിക്കാൻ തുടങ്ങി. ദൈവബോധവും മതഭക്തിയും സദാചാര നിഷ്ഠയും ഹൃദയത്തിൽ കരുപ്പിടിപ്പിച്ചെടുക്കാനും ചിന്താഗതികളും അഭിരുചികളും ഇസ്ലാമിക കാഴ്ചപ്പാടിൽ രൂപപ്പെടുത്താനും പ്രബോധനം വളരെയേറെ സഹായകമായിട്ടുണ്ട്. വൈജ്ഞാനിക മൂല്യമുള്ള ഒരു വായനാശീലം വളർത്തിയെടുക്കാൻ കഴിഞ്ഞു എന്നതാണ് മറ്റൊരു നേട്ടം. പ്രതിപക്ഷ ബഹുമാനവും മാന്യതയും പുലർത്തുന്ന ആശയാവതരണവും, ശുദ്ധവും സുന്ദരവുമായ ഭാഷാപ്രയോഗവും എന്നും പ്രബോധനത്തിന്റെ സവിശേഷതകളാണ്. പ്രബോധനം രചനകളിലെ വാക്ചാതുരിയും സാഹിത്യശൈലിയും ഉള്ളടക്കത്തിന്റെ ഗാംഭീര്യവും ആദ്യം മുതൽ തന്നെ എന്നെ വളരെയേറെ സ്വാധീനിച്ചിരുന്നു. 'ലാഇലാഹ ഇല്ലല്ലാഹ്' എന്ന പരിശുദ്ധ കലിമത്ത് തൗഹീദിന്റെ വിപ്ലവ വീര്യം തനതായ രൂപത്തിൽ ഹൃദയത്തിലേക്ക് ആഴ്ന്നിറങ്ങിയത് പ്രബോധനത്തിലെ ലേഖനങ്ങൾ വായിച്ചപ്പോൾ തന്നെയാണ്. ലോക മുസ്ലിം പണ്ഡിതന്മാരുടെ ഇതര ഭാഷകളിലെ ഗഹന ലേഖനങ്ങൾ മലയാളത്തിലേക്ക് വിവർത്തനം ചെയ്തുവരുന്നത് വായിക്കാൻ ഹരമായിരുന്നു. ഇസ്ലാമിന്റെ സമഗ്രത, സാർവജനീനത, രാഷ്ട്രീയ സിദ്ധാന്തം തുടങ്ങിയ വിഷയങ്ങൾ കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നതോടൊപ്പം രാഷ്ട്രീയ അവലോകനങ്ങളും വിലയിരുത്തലുകളും നടത്തുന്നത് വിജ്ഞാനാന്വേഷിയായ ഏതൊരാൾക്കും വളരെയേറെ ഉപകാരപ്രദമാണെന്നാണ് തോന്നിയിട്ടുള്ളത്.

കുടുംബത്തിലെ പലരുമായും ആശയസംഘട്ടനങ്ങളും സംവാദങ്ങളും നടത്തേണ്ടി വന്നിട്ടുണ്ട്. അത്തരമൊരവസരത്തിൽ എനിക്ക് വളരെ വേണ്ടപ്പെട്ട ഒരാൾ പറഞ്ഞത്, ഞാൻ പ്രബോധനത്തെ ഖുർആൻ പോലെ കണ്ട് അതിലുള്ള ആശയാദർശങ്ങളാണ് പറയുന്നത് എന്നായിരുന്നു! പക്ഷേ, കാലങ്ങൾ കഴിഞ്ഞപ്പോൾ ജ്ഞാനിയായ അദ്ദേഹവും പ്രബോധനത്തിന്റെ വായനക്കാരനും പ്രസ്ഥാനത്തിന്റെ സജീവ പ്രവർത്തകനുമായി മാറി. ആദ്യമാദ്യം എതിർത്ത പലരും ഇങ്ങനെ മാറിയിട്ടുണ്ട്. ഖുർആൻ, ഹദീസുകൾ, ചരിത്രം, ഫിഖ്ഹീ വിജ്ഞാനീയങ്ങൾ തുടങ്ങിയവയുടെ ഒരു പാഠാവലി കൂടിയാണ് പ്രബോധനം എന്നത് പ്രത്യേകം എടുത്തു പറയണം. ആഗോള മുസ്ലിം സമൂഹങ്ങളെ കുറിച്ചും മുസ്ലിം ലോക ചലനങ്ങളെ കുറിച്ചും ആദ്യമായി മനസ്സിലാക്കിയതും അറിഞ്ഞതും പ്രബോധനത്തിലൂടെയാണ്.
മലയാളത്തിൽ ഇസ്ലാമിന്റെ സമകാലിക വായന സാധ്യമാക്കിയത് പ്രബോധനമാണെന്ന് നിസ്സംശയം പറയാം. ഒപ്പം ഒരു എളിയ അഭിപ്രായം കൂടി രേഖപ്പെടുത്തുകയാണ്. സ്കൂളുകളിലും കോളേജുകളിലും സർവകലാശാലകളിലും വിദ്യാഭ്യാസ സ്ഥാപനങ്ങളിലും നിരീശ്വര, നിർമത പ്രസ്ഥാനങ്ങൾ വളർന്നു പടർന്ന് കഴിഞ്ഞിരിക്കുന്ന സാഹചര്യമാണ് ഇന്നുള്ളത്. അവക്കെതിരെ സമര സജ്ജരാകാൻ വിദ്യാർഥികൾക്ക് ദിശാബോധം നൽകുന്ന തരത്തിലുള്ള രചനകൾ പ്രബോധനത്തിൽ വരേണ്ടതുണ്ട്. വിദ്യാർഥി സമൂഹത്തെ പ്രബോധനത്തിലേക്ക് ആകർഷിക്കാനുള്ള പദ്ധതികളും ആസൂത്രണം ചെയ്യണം.

ചെറുപ്രായം മുതലുള്ള പ്രബോധന ബന്ധവും അതു വളർത്തിയെടുത്ത വായനാശീലവുമാണ് ഇസ്ലാമിക പഠനമേഖലകളിലേക്ക് തിരിയാൻ എന്നെ വളരെയേറെ സഹായിച്ചത്. ഒരു പ്രസംഗകയായി മാറാനും, ചെറിയ തോതിലാണെങ്കിലും എഴുതാനും എന്നെ പ്രാപ്തയാക്കിയത് പ്രബോധനമാണ്. l

‏عَنْ ‏ ‏أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ ‏ ‏أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ‏ ‏صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ‏ ‏قَالَ: ‏لَأَنْ يَتَصَدَّقَ الْمَرْءُ فِي حَيَاتِهِ بِدِرْهَمٍ خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَتَصَدَّقَ بِمِائَةِ دِرْهَمٍ عِنْدَ مَوْتِهِ (أخرجه أبو داود)

അബൂ സഈദിൽ ഖുദ്‌രി(റ)യിൽനിന്ന്. നബി (സ) പറഞ്ഞു: "ഒരാൾ തന്റെ മരണവേളയിൽ നൂറു ദിർഹം ദാനം ചെയ്യുന്നതിനെക്കാൾ ശ്രേഷ്ഠമാണ് അയാൾ തന്റെ ജീവിതകാലത്ത് ഒരു ദിർഹം ദാനം ചെയ്യുന്നത് " (അബൂ ദാവൂദ്).

അശരണരെ സഹായിക്കുന്നതിന് വലിയ പ്രാധാന്യവും പ്രോത്സാഹനവും നല്‍കുന്നുണ്ട് ഇസ് ലാം. ഈ വിഷയവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ധാരാളം ഖുര്‍ആന്‍ സൂക്തങ്ങളും നബിവചനങ്ങളും കാണാം. ദാനത്തിന്റെ മഹത്വം ഉദ്‌ഘോഷിക്കുന്ന ഒരു ഖുര്‍ആന്‍ സൂക്തം നോക്കൂ: ''അല്ലാഹുവിന്റെ മാർഗത്തില്‍ സമ്പത്ത് ചെലവഴിക്കുന്നവരുടെ ഉപമ ഒരു ധാന്യമണിയുടേതാണ്. ആ വിത്ത് ഏഴ് കതിരുകളെ ഉൽപാദിപ്പിച്ചു. ഓരോ കതിരിലും നൂറ് വീതം മണികള്‍. ഉദ്ദേശിക്കുന്നവര്‍ക്ക് ഇരട്ടിയായി അല്ലാഹു നല്‍കും. അവന്‍ വിശാല ഹസ്തനും അഭിജ്ഞനുമാകുന്നു'' (അല്‍ബഖറ 261).

ദാനത്തിന് നിർബന്ധിതവും ഐഛികവുമായ തലങ്ങളുണ്ട്. അവ രണ്ടിന്റെയും ലക്ഷ്യം, സമ്പന്നർ ദരിദ്രർക്ക് നൽകുക എന്നതിൽ മാത്രമായി ഒതുങ്ങുന്നില്ല. അഭിലഷണീയമായ ഒരു സാമൂഹിക ധാർമിക ക്രമം സൃഷ്ടിക്കുക എന്നതാണ് അതുകൊണ്ട് സംഭവിക്കേണ്ടത്. ഒരാളുടെ സമ്പത്തും സമയവും മറ്റുള്ളവർക്ക് നൽകുക എന്നാൽ, ആളുകളുമായി തീർത്തും വ്യത്യസ്തമായ ബന്ധങ്ങൾ ഉണ്ടാക്കിയെടുക്കുക എന്നാണർഥം. സ്വന്തം ആവശ്യങ്ങളുടെ ശരിയായ അളവ് തിരിച്ചറിയുന്നതിലൂടെയും അമിത വ്യയം ഒഴിവാക്കുന്നതിലൂടെയും മാത്രമേ നമ്മുടെ നിലനിൽപ്പ് പാരസ്പര്യത്തിലൂടെയാണ് എന്ന് നാം തിരിച്ചറിയുകയുള്ളൂ.

ഇസ് ലാം അനുശാസിക്കുന്ന ദാനത്തിന്റെ മഹത്വവും പൂർണതയും ദാനം ചെയ്യപ്പെടുന്ന വസ്തുവിന്റെ ഗുണത്തിലോ അളവിലോ അല്ല കുടികൊള്ളുന്നത്; ആ വസ്തുവും ദാതാവും തമ്മിലുള്ള ബന്ധത്തിൽ അല്ലെങ്കിൽ ദാതാവിന് അതിനോടുള്ള മനോഭാവത്തിൽ ആണ്. ഇക്കാര്യം വ്യക്തമാക്കിത്തരുന്ന നബിവചനമാണ് മുകളിലുദ്ധരിച്ചത്.

മനുഷ്യർ വിവിധ സ്വഭാവക്കാരും പ്രകൃതക്കാരുമാണ്. ചില ആളുകൾക്ക് കൈ നിറയെ പണമുണ്ടെങ്കിലും നല്ല കാലത്ത് ദാനധർമങ്ങളിൽ ഒരു താൽപര്യവും ഉണ്ടായിരിക്കില്ല. കൂടുതൽ സമ്പാദ്യം ഉണ്ടാക്കുന്നതിലും സ്വന്തം ആവശ്യങ്ങൾക്ക് വേണ്ടി മാത്രം ചെലവഴിക്കുന്നതിലും ആയിരിക്കും അത്തരക്കാരുടെ ശ്രദ്ധയും താൽപര്യവും. യുവത്വത്തിന്റെ ചോരത്തിളപ്പിൽ, ദീർഘായുസ്സിനെ കുറിച്ച ശുഭ പ്രതീക്ഷയിൽ ഒരുപാടൊരുപാട് ആഗ്രഹങ്ങളും പ്രതീക്ഷകളും മനുഷ്യനുണ്ടായിരിക്കുക സ്വാഭാവികമാണ്. ഭൗതിക താൽപര്യങ്ങളുടെ പൂർത്തീകരണത്തിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിച്ച് ദൈവപ്രീതിയും സൽക്കർമവുമൊക്കെ പിന്നോട്ട് തള്ളിമാറ്റുമ്പോൾ, ആയുസ്സും ആരോഗ്യവുമുള്ള ഘട്ടത്തിൽ ദാനധർമങ്ങളിൽ വിമുഖത വന്നുഭവിക്കും. എന്നാൽ, ദൈവപ്രീതിയും പരലോക മോക്ഷവും ആഗ്രഹിക്കുന്ന സൽക്കർമികൾ ആ ഘട്ടത്തിലും ധർമിഷ്ഠരും ഉദാരമതികളും തന്നെയായിരിക്കും.

ജീവിതത്തിന്റെ സുവർണകാലത്ത് അഥവാ യുവത്വവും ആരോഗ്യവും നിറഞ്ഞു തുളുമ്പുന്ന കാലത്ത് ദാനധർമങ്ങളിൽ വിമുഖത കാട്ടിയിരുന്നവരിൽ പലരും യൗവനം മറഞ്ഞ് വാർധക്യത്തിന്റെ വിവശത പേറുന്ന ഘട്ടത്തിൽ ഏറെ ഉദാരരും ധർമിഷ്ഠരുമായി മാറുന്നതു കാണാം. തന്റെ ആയുസ്സ് തീരാറായി എന്ന തോന്നൽ അവർക്കുണ്ടാകുന്നതാണ് കാരണം.

താൻ സമ്പാദിച്ചു കൂട്ടിയിരിക്കുന്നതൊന്നും ഇനി തനിക്ക് കാര്യമായ ഗുണം ചെയ്യില്ല എന്ന തോന്നലുണ്ടാകുന്നു. ഭക്ഷണത്തിലും വസ്ത്രത്തിലും മോഡി പിടിപ്പിച്ച ജീവിതത്തിലും പഴയതുപോലെ താൽപര്യമില്ല. മക്കളാണെങ്കിൽ സ്വന്തവും സ്വതന്ത്രവുമായ ജീവിത വഴിയിൽ. പുതിയ ബിസിനസ്സ് സംരംഭങ്ങൾ തുടങ്ങാനോ കൊണ്ടുനടക്കാനോ കഴിയാതായിരിക്കുന്നു.എന്നാൽ പിന്നെ പരലോകത്തെങ്കിലും തനിക്ക് ഉപകാരപ്പെടട്ടെ. അതുകൊണ്ട് ഇനി ദാനധർമങ്ങളിൽ മുഴുകാം - ഇതാണ് അത്തരക്കാരുടെ ചിന്ത.

സ്വന്തത്തിന് അത്യാവശ്യമില്ലാതെ വരുന്ന സന്ദർഭത്തിൽ ചെയ്യുന്ന ദാനധർമവും തന്റെ സമ്പത്തിനെ എണ്ണമറ്റ സ്വപ്നങ്ങളുടെ അസ്തിവാരമാക്കുന്ന സന്ദർഭത്തിൽ ചെയ്യുന്ന ദാനധർമവും തമ്മിൽ ഒന്നും നൂറും തമ്മിലുള്ള അന്തരമുണ്ടെന്നാണ് നബി (സ) പഠിപ്പിക്കുന്നത്. എന്നുവെച്ച് ജീവിതത്തിന്റെ അന്ത്യഘട്ടം ആസന്നമായിരിക്കുന്നു എന്നു തോന്നിത്തുടങ്ങുമ്പോഴുള്ള ദാനത്തിന് പുണ്യമോ പ്രതിഫലമോ ഇല്ല എന്ന് ഒരിക്കലും ഈ നബിവചനം അർഥമാക്കുന്നില്ല. ദാനം ചെയ്യുന്നത് എപ്പോഴും പുണ്യകരവും പ്രതിഫലാർഹവും തന്നെയാണ്. തന്റെ ഭൗതികമായ ആഗ്രഹാഭിലാഷങ്ങൾ ബലികഴിച്ചുകൊണ്ടുള്ള ദാനം, സമ്പത്തിൽ ആശയും ആസക്തിയും കുറഞ്ഞ ശേഷമുള്ള ദാനത്തെക്കാൾ ശ്രേഷ്ഠമാകുന്നു എന്നാണ് ഈ ഹദീസ് പഠിപ്പിക്കുന്നത്. l

നമ്മിലോരോരുത്തരിലും അനുനിമിഷം സജീവമായിരിക്കേണ്ട ഒന്നാണ് പരലോക ബോധം. ഏത് പരിതഃസ്ഥിതിയിലും ഇഹലോകത്തെക്കാൾ പരലോകത്തിന് മുൻഗണന നൽകണം. ഏത് പ്രവർത്തന മേഖല തെരഞ്ഞെടുക്കുമ്പോഴും നമ്മുടെ ലക്ഷ്യം പരലോകത്തിലെ വിജയസൗഭാഗ്യങ്ങളായിരിക്കണം. ശാശ്വതവും അത്യുത്തമവുമായത് പരലോക ജീവിതമാണെന്ന് ഖുർആൻ പഠിപ്പിക്കുന്നു.
"സംസ്കരണം സാധിക്കുകയും തന്റെ രക്ഷിതാവിന്റെ നാമത്തെ ഓർത്ത് നമസ്കരിക്കുകയും ചെയ്തവർ തീർച്ചയായും വിജയം വരിച്ചു. പക്ഷേ, നിങ്ങൾ ഇഹലോകത്തിനു പരലോകത്തെക്കാൾ മുൻഗണന നൽകുന്നു. എന്നാൽ, പരലോകമാണ് എന്നെന്നും ഉത്തമവും ശാശ്വതവും ആയത്" (87: 14,15,16, 17).
ഐഹിക ലോകമാകുന്ന ഈ താൽക്കാലിക വാസസ്ഥലം ഒരു പരീക്ഷണാലയം മാത്രമാണ്. ഐഹിക ജീവിത സുഖങ്ങളഖിലവും അതിലെ സന്താന-സാമ്പത്തികനേട്ടങ്ങളും സ്ഥാനമാനങ്ങളുമെല്ലാം അല്ലാഹുവിന്റെ പരീക്ഷണങ്ങൾ മാത്രമാണ്. ഭൂമിയിൽ അല്ലാഹുവിന്റെ ധാർമിക നിയമങ്ങൾ പാലിച്ചുകൊണ്ട് ഭൗതിക സുഖങ്ങളാസ്വദിക്കാൻ അല്ലാഹു നമുക്ക് അനുവാദം നൽകുന്നുണ്ട്. നമ്മുടെ ജ്ഞാനവും ബുദ്ധിശക്തിയും ചിന്താശക്തിയും ഉപയോഗപ്പെടുത്തി കൂടുതൽ കൂടുതൽ ഐഹിക നേട്ടങ്ങൾ ഉണ്ടാക്കുന്നതിന് അല്ലാഹു മനുഷ്യനെ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്നുണ്ട്. അതോടൊപ്പം പരലോകത്തെ വിസ്മരിച്ചുകൊണ്ട് നശ്വരമായ ഐഹിക ജീവിതത്തിന്റെ വർണപ്പകിട്ടിൽ വഞ്ചിതരാകരുത് എന്ന് അല്ലാഹു താക്കീത് നൽകുന്നുമുണ്ട്.
ഐഹികമായ എന്തെല്ലാം നേട്ടങ്ങൾ ഉണ്ടായി, ആർ ദാരിദ്ര്യത്തിന്റെ കയ്്പു രസം അനുഭവിച്ചു, ആർ വിത്തപ്രതാപത്തിന്റെ ഉച്ചിയിലെത്തി, ആർ രാജകീയ പദവിയിലെത്തി- ഇതൊന്നുമല്ല പരീക്ഷണത്തിന്റെ സാക്ഷാൽ മാനദണ്ഡം. ജീവിതത്തിൽ താൽക്കാലികമായി ഉണ്ടാകുന്ന ജയപരാജയങ്ങളുടെ അടിസ്ഥാനത്തിലുമല്ല സാക്ഷാൽ വിജയം നിലകൊള്ളുന്നത്. ഈ ലോകത്ത് അല്ലാഹു നമുക്ക് നൽകിയിട്ടുള്ള ജീവിത ചുറ്റുപാടുകളും നിലവാരവും ഏതു നിലയിലുള്ളതായിക്കൊള്ളട്ടെ, അവിടെയെല്ലാം അല്ലാഹുവിന്റെ അനുസരണയുള്ള അടിമകളും അവന്റെ ഇച്ഛയ്ക്കു മാത്രം വിധേയമായി ജീവിച്ചവരുമാണെന്ന് തെളിയിക്കുന്നതിലാണ് നമ്മുടെ സാക്ഷാൽ വിജയം കുടികൊള്ളുന്നത്. അതേ വിഷയത്തിലാണ് നാം സദാ ദൃഷ്ടി പതിപ്പിക്കേണ്ടത്. ഐഹികമായ സുഖാസ്വാദനത്തിൽ മുഴുകി ഒരു മേഖലയിലും ഒരു നിമിഷം പോലും അല്ലാഹുവിനെ വിസ്മരിച്ചുകൊണ്ട് നാം ജീവിതം നയിക്കരുത്. കാരണം, ഐഹിക ജീവിതം ക്ഷണികവും നശ്വരവുമാണ്.
അതുകൊണ്ടാണ് അല്ലാഹു പരിശുദ്ധ ഖുർആനിൽ പരലോകത്തെയും ഐഹിക ജീവിതത്തെയും ഇപ്രകാരം താരതമ്യം ചെയ്തിട്ടുള്ളത്: "യഥാർഥത്തിൽ ഐഹിക ജീവിതം കളിയും വിനോദവുമല്ലാതെ മറ്റൊന്നുമല്ല. പരലോക ജീവിതമാണ് സൂക്ഷ്മശാലികൾക്ക് ഉത്തമം. നിങ്ങൾ ചിന്തിക്കുന്നില്ലേ?" (29: 64). "സമ്പത്തും സന്താനങ്ങളും ഐഹിക ജീവിതത്തിലെ അലങ്കാരങ്ങളാണ്. എന്നാൽ, അവശേഷിക്കുന്ന സൽക്കർമങ്ങളാണ് നിന്റെ രക്ഷിതാവിങ്കൽ ഏറ്റവും ഉത്തമം. പ്രതീക്ഷിക്കാവുന്നതിൽ ഏറ്റവും മെച്ചപ്പെട്ടതും അതു തന്നെ" (18: 46).
പരലോകത്തെ വിസ്മരിച്ചു നാമീ ലോകത്ത് ജീവിക്കുന്നതായാൽ അല്ലാഹുവിന്റെ പരിധികൾ ലംഘിക്കാനും ഐഹിക ജീവിതത്തിന് പ്രാമുഖ്യം കൽപിക്കാനും ഇട വന്നേക്കും. പരലോകം അദൃശ്യമായ ഒന്നാണല്ലോ. അവിടത്തെ സുഖസൗകര്യങ്ങളും ജയപരാജയങ്ങളും ഇഹലോകത്ത് ഭാവനയിൽ കാണാനേ നമുക്ക് കഴിയൂ. ഐഹികമായ സുഖസൗകര്യങ്ങളും ജയപരാജയങ്ങളും നമുക്ക് നേരിട്ട് അനുഭവവേദ്യമാവുന്നതുമാണ്. അപ്പോൾ ഭൗതിക നേട്ടങ്ങൾ മനുഷ്യനെ വഞ്ചിതനാക്കുകയും അവന്റെ പരലോകം അപകടത്തിലാവുകയും ചെയ്യുന്ന അവസ്ഥയിലേക്ക് കാര്യങ്ങൾ എത്തിയേക്കാം. അതിന്റെ ചെറിയൊരു അസ്വാസ്ഥ്യം നമ്മുടെ ഹൃദയത്തിന്റെ അടിത്തട്ടിൽ ഉണ്ടായേക്കാനും മതി. അതും ഹൃദയത്തിൽ അല്ലാഹുവിനെ കുറിച്ചുള്ള സ്മരണ അൽപമെങ്കിലും ഉണ്ടെങ്കിൽ മാത്രം.
ഒരു ആദർശം എന്ന നിലയിൽ പരലോക വിശ്വാസത്തെ അംഗീകരിക്കൽ എളുപ്പമാണെങ്കിലും, ചിന്താപരവും ധാർമികവും കർമപരവുമായ മുഴുവൻ ജീവിതത്തെയും പ്രസ്തുത വിശ്വാസത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ വാർത്തെടുക്കുക എന്നത് അതീവ ദുഷ്കരമായ ഒന്നാണ്. ഇഹലോകത്തെ സംബന്ധിച്ച് അതു നശ്വരമാണ്, നൈമിഷികമാണ് എന്നൊക്കെ നാവുകൊണ്ട് പറയുക എളുപ്പമാണെങ്കിലും ഇഹലോകത്തോടുള്ള പ്രേമം ഹൃദയത്തിൽനിന്ന് തുടച്ചു നീക്കുക അത്ര എളുപ്പമുള്ളതല്ല. അങ്ങേയറ്റത്തെ ത്യാഗ പരിശ്രമങ്ങൾ അതിനു വേണ്ടി നാം നടത്തേണ്ടതുണ്ട്. സ്വന്തം ഹൃദയത്തോട് തന്നെ അതിനു വേണ്ടി വലിയ ജിഹാദ് ചെയ്യേണ്ടി വരും.
അതിനു വേണ്ടി നാം എന്താണ് ചെയ്യേണ്ടത്? 'പരലോകത്തിൽ വിശ്വസിച്ചു 'എന്ന് നാവു കൊണ്ട് പറയുന്നത് കൊണ്ടു മാത്രം തൃപ്തിപ്പെടാതെ നാം വിശുദ്ധ ഖുർആൻ പഠന പാരായണങ്ങൾ നടത്തിക്കൊണ്ടേയിരിക്കുക. അതു മുഖേന ഇഹലോക ജീവിതത്തെക്കാൾ പരലോക ജീവിതത്തിന് മുൻഗണന നൽകാനുള്ള ഒരു ആത്മീയ ബലം ക്രമേണ നമുക്ക് കിട്ടിക്കൊണ്ടിരിക്കും. തന്റെ ശാശ്വത വാസസ്ഥലം പരലോകമാണെന്നും അതിനു വേണ്ടി പരീക്ഷണ ഘട്ടമായ ഐഹിക ജീവിതം വിജയപ്രദമാക്കേണ്ടതാണെന്നുമുള്ള ബോധം നമുക്കുണ്ടായിത്തീരുന്നു. പരലോകത്തെക്കുറിച്ച് വിശദമായി വിവരിച്ചു തരുന്ന നബിവചനങ്ങളും ഹൃദിസ്ഥമാക്കാൻ ശ്രമിക്കണം.
പരലോക ചിന്ത മനുഷ്യ മനസ്സിന് ദൃഢതയേകുന്നു. അത് അവന്റെ ഹൃദയത്തെ തന്റെ റബ്ബുമായി ബന്ധിപ്പിക്കുന്നു. അപ്പോൾ ഹൃദയത്തിന് സമാധാനവും ആശ്വാസവും ലഭ്യമാകുന്നു. മനുഷ്യനെ തെറ്റുകുറ്റങ്ങളിൽനിന്നും മ്ലേഛ വിചാര-വികാരങ്ങളിൽനിന്നും അകറ്റിനിർത്താൻ അതു സഹായകമാകുന്നു. ആരാധനാകർമങ്ങളിൽ ഹൃദയ സാന്നിധ്യമേകുന്ന ഊർജസ്വലത അത് പ്രദാനം ചെയ്യുന്നു. ഐഹിക ജീവിതത്തിൽ അല്ലാഹു നമുക്ക് എന്താണോ നൽകിയത് അതിൽ തൃപ്തിപ്പെട്ടു ജീവിക്കാനുള്ള ഈമാനിക ശക്തി അതു മുഖേന ലഭ്യമാകും. ഒരാളുടെ ചിന്ത ഇഹലോകത്തെ ചുറ്റിപ്പറ്റിയായാൽ, പരലോകത്തെ പ്രതി അവൻ അശ്രദ്ധനായാൽ, എല്ലാ പ്രശ്നങ്ങളിലും അവന്റെ ഹൃദയം ഇടുങ്ങിയതാവും. അവന്റെ ദുഃഖവും പ്രയാസവും തീരുകയില്ല. സങ്കടങ്ങളും വേദനകളും ഒടുങ്ങുകയില്ല. പരലോക ചിന്തയിലൂടെ മാത്രമേ 'സമാധാനമടഞ്ഞ മനസ്സ്' എന്ന അതിവിശിഷ്ടമായ അനുഗൃഹീതാവസ്ഥയിലേക്ക് വിശ്വാസികൾക്ക് എത്തിച്ചേരാനാകൂ. l